Taxonomie
Order: Siluriformes
Onderorder: Loricarioidei
Familie: Loricariidae
Onderfamilie: Loricariinae
Geslacht: Planiloricaria
Soort: Planiloricaria cryptodon, Isbrücker, 1971
Beschrijving
Planiloricaria cryptodon is een groot groeiend lid van de familie Loricariidae. Deze soort bereikt zijn maximale lengte met ongeveer 30 - 35 cm. Daarbij komt de lange staartfilament, die zelfs langer kan worden dan de lichaamslengte van het dier zelf.
Deze vis heeft een platte en langwerpige lichaamsvorm. Het hoofd is lepelvormig met kleine ogen erbovenop. De mond heeft aan de onderkant een brede lip. Aan de zijkanten van hun mond hebben ze lange vertakkingen die ze gebruiken om voedsel in het zand te zoeken. De staart is langwerpig en bovenop de staart- en staartvin laten ze een heel lang filament zien. De huid is vrij glad en vertoont geen odontodes.
De algehele lichaamskleur is grijsbeige met verschillende zwarte vlekken erop. De buik is wit. De vinnen zijn witachtig-transparant.
Deze vis ligt het grootste deel van de dag op, of half begraven in het zand. Wanneer begraven, komen de ogen en de staartvin uit het zand. Met het lange filament nemen ze stroming waar en mogelijk ook feromonen en andere geuren. Overdag is het mogelijk om P. cryptodon constant met zijn staartvin op en neer zien zwiepen. Of dit voor inter-speciale communicatie is of voor het waarnemen van geuren en feromonen in het water, is niet bekend. Deze soort is zowel tijdens de nacht als de dag actief, maar zodra het donker is ligt hij het liefst op de zandbodem. Op zoek naar voedsel graaft deze vis door het zand met zijn grote bek en vertakkingen op zijn lippen. Hij verlaat bijna nooit de bodem en zwemt alleen actief in het open water als hij bang of gestrest is.
Planiloricaria kan territoriaal gedrag vertonen tegenover andere leden van zijn soort, maar is over het algemeen een niet-agressieve vis. Wanneer bedreigd, vertrouwt deze soort vooral op zijn camouflage in het zandige substraat en beweegt niet. Als gevaar onvermijdelijk is, vlucht hij door heel snel in het open water te zwemmen.
Planiloricaria cryptodon is in de hobby ook bekend onder de naam lepelgezicht-zweepstaartmeerval of spoon face whiptail catfish.
Verspreiding en leefgebied
Planiloricaria cryptodon is afkomstig uit Peru, Brazilië en Colombia. Daar zijn ze te vinden in het bovenste Amazonegebied, waartoe ook de Rio Ucayali, Rio Purus en Rio Mamoré behoren.
Deze vis leeft in de belangrijkste hoofdstromen van die rivieren en komt voor op de zandige oevers van de rivieren.
Zijn leefgebied bestaat uit 24 - 28 °C warm water met een pH tussen 6 - 7. Daarom kan hij een grote verscheidenheid aan parameters verdragen en is het een robuuste vis in het aquarium.
Dieet
Planiloricaria cryptodon is een grote zandmeerval die het grootste deel van zijn tijd op of in het zand doorbrengt. De vreemde vingerachtige lipstructuur helpt deze soort bij het vinden van kleine ongewervelden in het zand en het uitgraven ervan om op te eten.
Deze soort is een omnivoor (alleseter), maar eet voornamelijk dierlijke eiwitten. In het wild eten ze verschillende wormen, insectenlarven, kleine vissen en schaaldieren onder het zand. Het is een gulzige eter, die de hele dag eet.
In gevangenschap kan deze soort met allerlei soorten voedsel worden gevoerd. Hij geeft de voorkeur aan eiwitrijke korrels en diepvriesvoer. Maar ook groenvoer nemen ze erg goed op. Het is noodzakelijk om voedsel te voeren dat naar de bodem zinkt. Omdat deze soort een gulzige eter is, heeft hij geen probleem om te concurreren met andere vissen in de tank.
Veel van deze meervallen zijn ook muilbroeders. Vooral in de broedtijd zijn de onderlippen verlengd wat helpt bij het vasthouden en transporteren van de eieren.
Aquarium
Deze vis wordt lang en heeft grote open ruimtes nodig. Daarom mag de minimale grootte van een aquarium voor deze soort niet kleiner zijn dan 180 - 200 cm. Deze vis houdt er ook van om in kleine groepjes te leven. Elk exemplaar neemt een bepaalde plek in op het zanderige substraat en houdt afstand tot de anderen.
P. cryptodon houdt van warm, schoon en zuurstofrijk water. Dit kunt u bereiken door een stromingspomp en een luchtsteen te installeren, naast een goed filter en een (interne) verwarming, die nodig zijn. Wekelijkse waterverversingen van 50% zijn nodig om deze vis gezond te houden. Het water moet neutraal tot licht zuur zijn met een temperatuur tussen 24 - 28 °C. Deze soort is niet lichtgevoelig, wat betekent dat het aquarium fel verlicht kan worden.
De opstelling moet zo gekozen worden dat de vis niet te makkelijk verstrikt raakt in ingewikkelde stenen en houten structuren. Hij geeft de voorkeur aan open ruimtes met zandige substraten om in te graven en naar voedsel te zoeken.
Veel vissen kunnen samen met P. cryptodon worden gehouden. Er moet alleen op worden gelet dat het geen vissen zijn die aan de gevoelige huid van deze soort knagen, zoals Pseudacanthicus en Leporacanthicus spp.. Ook vissen die in vinfilamenten bijten, zoals barbelen en bepaalde soorten tetra's, moeten worden vermeden. Sommige cichliden pikken ook in de glanzende ogen, die door de ondergrond heen kijken, zoals discusvissen en maanvissen. Andere Loricariidae zoals Spatuloricaria, Rineloricaria, Pterosturisoma en Sturisomatichthys doen het goed in een aquarium samen met Planiloricaria. Uiteraard moet er wel op worden gelet dat er voldoende ruimte is en dat er geen voedselconcurrentie is.
Geslachtsverschil
Er zijn bij deze soort weinig secundaire geslachtskenmerken zichtbaar waardoor het geslacht soms moeilijk te bepalen is. Desondanks heb ik een aantal foto's toegevoegd van de zichtbare en bekende geslachtskenmerken.
Als we de hoofden vergelijken vanaf de zijkant dan is het hoofd van de man iets platter dan die van de vrouw. Het hoofd van de vrouw lijkt veel hoger en dikker vóór de rugvin. Helaas is de foto niet precies vanuit dezelfde hoek genomen, maar toch is er een duidelijk verschil zichtbaar.
De buikvinnen van het mannetje zouden langer en puntiger zijn dan die van het vrouwtje, maar dit is niet altijd even makkelijk te zien. Zoals te zien is bij deze twee volwassen exemplaren van bovenaf, heeft de man inderdaad iets langere, rondere en puntiger buikvinnen dan de vrouw.
Helaas is de vorm van het hoofd van bovenaf geen goede indicatie om het geslacht van deze soort te bepalen, aangezien de vorm van het hoofd van exemplaar tot exemplaar kan verschillen.
Zoals te zien is op onderstaande foto van het geslachtspapil, heeft het mannetje een langwerpigere papilla en het vrouwtje een ronde, stompe papil. De kale plek rond de papil kan bij één geslacht verschillende vormen hebben en in tegenstelling tot wat aanvankelijk werd gedacht, is dit geen goede indicatie van het geslacht. Bovendien is de papil bij deze soort niet altijd goed te zien, wat het bepalen van het geslacht soms erg lastig kan maken.
Voortplanting en kweken
Deze soort is een muilbroeder. De man verzorgt de eieren en draagt ze met zijn lippen rond. Sommige mannelijke Loricariinae ontwikkelen om die reden grotere lippen in het broedseizoen. Of dit ook bij P. cryptodon het geval is, is ons niet bekend.
De vouw zet de eieren in het zand of soms op een dood blad af, waar de man de eitjes vervolgens bevrucht. De eieren worden gelegd in een soort langwerpige plaat of schijf, waarbij de eieren in één laag naast elkaar liggen. De man draagt de schijf met eieren vervolgens met zijn bek mee. Naast het beschermen van de eieren zorgt de man er ook voor dat de eieren voldoende bewegen en vers water krijgen door zijn hoofd op en neer te bewegen. Wanneer de larven klaar zijn om uit te komen, helpt de man mee. Hij doet dit door met zijn bek langs de eierschalen te krabben.
Zodra de kleine larven zijn uitgekomen, zwemmen ze direct vrij en eten de volgende dagen uit hun dooierzak. Nadat de dooierzak is verdwenen, beginnen ze met het eten van klein voedsel.
Literatuur
Isbrücker, I.J.H. (1971).
Pseudohemiodon (Planiloricaria) cryptodon, a new species and subgenus from Peru (Pisces, Siluriformes: Loricariidae).
Bonner zoologische Beiträge, Vol. 21: 274 - 283
